Mapa web
Youtube
Instagram
Campus UNED

Ricardo Mairal: "Fagamos que o futuro non sexa o que pase senón o que entre todos construísemos"

3 de octubre de 2023

O reitor da UNED defendeu no solemne acto inaugural do curso o deseño dun marco de financiamento plurianual e sostible. Fíxoo respondendo ó ministro de Universidades, quen nesa mesma tribuna dixo que destinar o 1% do PIB para financiar a universidade "é imprescindible para afrontar a clara situación actual de infrafinanciación".

OURENSE, 3 de outubro de 2023. O Reitor da UNED, Ricardo Mairal Usón, e o ministro de Universidades, Joan Subirats Humet, inauguraron o curso académico 2023-2024 na UNED. Un acto moi solemne no salón Emilio Lledó, no Edificio de Humanidades, na cidade Universitaria de Madrid. Xunto a eles, na mesa estaban Laura Alba Juez, vicerreitora segunda e vicerreitora de Internacionalización e Multilingüismo; Miguel Miguens Vázquez, vicerreitor de Persoal Docente e Investigador da UNED e Elena Maculan, secretaria xeral da UNED.

A secretaria xeral foi a primeira en intervir, lembrando a conmemoración do 50 aniversario desta institución cun emotivo vídeo que recolle os momentos máis significativos do pasado ano: Mujeres por África; Acto 50 aniversario UNED no Senado; Acto de inauguración do curso universitario con S.M. o rei Felipe VI; Acto de apertura do curso académico da UNED 2022-2023 coa ministra de Ciencia e homenaxe a todos os reitores; Peche 50 aniversario da UNED en Alcañiz con S.M. o rei Felipe VI; Acto en Ponferrada co presidente do senado; Acto en Barbastro co presidente do senado; Premio Elisa Pérez Beira e Javier Muguerza, entre outros actos.

Elena Maculán, secretaria xeral da UNED, ofreceu os datos da memoria do curso pasado.

Maculán salientou que o curso 2022-23, marcado por dous procesos electorais -o de elección do reitor, que finalizou coa reelección de Ricardo Mairal Usón, e o de representantes de estudantes-, o que representou un paso máis nun ambicioso proxecto de mellora e de procura da excelencia, tanto o ámbito docente e administrativo, como no da investigación, con 187 investigadores e 217 grupos que sacaron adiante 972 proxectos, coa publicación de máis de 3.000 obras, e lograron seis patentes e catorce contratos I+D. A secretaria xeral fixo fincapé no carácter próximo e internacional da UNED, presente en 18 países, en catro dos cinco continentes, cunha ampla oferta formativa que inclúe 30 graos, 77 másteres, 21 programas de doutoramento, 513 cursos de formación permanente, 23 microtítulos e 17 idiomas.

A lección inaugural impartiuna Ángel Gómez Jiménez, catedrático de psicoloxía Social e das Organizacións, baixo o título: "Non me preguntes para que serve a Psicoloxía… Social”. Gómez Jiménez iniciou o seu discurso lembrando os motivos que lle levaron a estudar Psicoloxía. "Se tivese que explicarlle agora á miña nai para que serve a psicoloxía social, elixiría un motivo que foi un constante na miña vida: como explicar a vontade de loitar".

O catedrático Ángel Gómez Jiménez impartiu a lección maxistral sobre a súa especialidade en Psicoloxía social. 

Satisfeito do camiño percorrido desde eses inicios, o relator destacado o labor do equipo de investigación da UNED, o único que desenvolveu un programa de investigación en tres das crises máis relevantes do século XXI: o conflito en Siria e Iraq, o dos Talibán en Afganistán e a guerra en Ucraína. "Fomentar os mecanismos asociados á vontade de loitar, e de axudar, poderían resultar útiles para ser aplicados no futuro". Por último dedicou a súa lección inaugural "a un grupo de persoas que considero teñen unha extraordinaria vontade de loitar. Aos que compaxinan estudos, que se foron da universidade e volven, desempregados que buscan unha reconversión, e a persoas con capacidades diferentes".

Subirats salientou que temos o reto de encarar unha realidade na que o coñecemento é elemento central aínda que hai "un certo rexeitamento e negacionismo". 

Ministro

Joan Subirats Humet, ministro de Universidades, tivo unha inspiradora intervención, sinalando que nos atopamos, non nunha época de cambios, senón nun cambio de época, que coincide co momento de implementación da LOSU, "unha lei, a terceira universitaria da democracia", que se veu expondo cada vinte anos aproximadamente, co obxectivo de acomodar a lei ás perspectivas de futuro da sociedade, así como para "resolver algúns dos problemas acumulados nos últimos anos". "Temos que expornos cales son aqueles cambios e retos máis importantes que temos expostos como sistema universitario en España e no resto do mundo, sobre todo porque as universidades tiveron ao longo da historia que afrontar distintos cambios de época, e sempre foron capaces de dar resposta a iso". "Actualmente", prosegue, "estamos a falar dun cambio de época que ten como elemento central o coñecemento, é dicir, de cambios que van ao núcleo duro da universidade, caracterizada pola capacidade de creación e transmisión do coñecemento." Engadiu que nos achamos "non só cara momentos de gran incerteza que xera a sombra da gran pandemia do covid, a reaparición dos conflitos armados en Europa co caso de Ucraína e, ademais, con esa gran ameaza do reto da emerxencia climática. Estamos carao reto de afrontar unha realidade na que o coñecemento é o elemento central e no que vemos que hai un certo rexeitamento e negacionismo, tanto no caso do covid, como da emerxencia climática. Todos lembramos aquela frase de 'Como diciamos onte...', atribuída a Frei Luís de León, ou a película A lingua das bolboretas, de José Luis Corda, onde un mestre nunha pequena aldea abría as xanelas do coñecemento aos seus alumnos. Agora vexo aos meus netos cando van ao colexio, e teño medo de que se lles pechen as xanelas." 

Por todo iso, Subirats, afirmou que "destinar o 1% do PIB para financiar a universidade é imprescindible para afrontar a clara situación actual de infrafinanciación". 

Reitor

O Reitor da UNED, Ricardo Mairal Usón, pronunciou un discurso no que lembrou ao ministro a necesidade de buscar certezas cun adecuado financiamento. "Terminamos un ano no que conmemoramos o noso 50 aniversario e, como nos adiantaba a secretaria xeral retemos na nosa retina recordos inesquecibles que exemplifican o admirable labor desempeñado pola nosa Universidade. Nestes cincuenta anos, logramos moito. Podémolo dicir con san orgullo e parella ambición de futuro. E agora, debemos mirar cara ao futuro abrazando o horizonte máis inmediato co ímpeto da innovación e da modernización, coa firme convicción de acrecentar este gran proxecto universitario, nun contexto de aplicación dunha lei de universidades, a LOSU, na que aínda quedan pendentes o desenvolvemento dos instrumentos normativos autonómicos e nacionais que a substancien, así como algúns reais decretos fundamentais para o seu funcionamento e que lamentablemente non viron a luz, ademais da concreción do impacto orzamentario dalgunhas disposicións ás que farei referencia. Por conseguinte, o que corresponde agora é xerar certezas #ante estes interrogantes".

Mairal destacou que neste contexto "iniciamos este novo curso e, como universitarios, é grande nosa responsabilidade, pois #de acordo con a miña experiencia e criterio as situacións de maiores cambios son as que máis nos aburan á creación de novos coñecementos. Sendo conscientes do moito que nos xogamos nun novo ecosistema social que cada día esíxenos máis e que está a presentar desafíos, inmensos e suxestivos, quizá conveña lembrar tamén aquí unhas palabras de Jorge Luís Borges, quen escribiu: «O futuro non é o que vai pasar, senón o que imos facer». Porque é posible e facémolo posible, engado eu".

Ricardo Mairal argumentou cara o ministro a necesidade de buscar certezas debido aos cambios normativos da LOSU. 

O reitor da UNED compartiu co auditorio algunhas reflexións que, dixo, "definen o camiño deste novo curso ao que damos comezo, un camiño, insisto, que nos esixe construír certezas no medio da incerteza, iluminar escenarios tan sólidos como factibles impulsados pola innovación e fortalecer os nosos lazos buscando aliados e forxando alianzas sólidas". No salón, escoitaba con atención o ministro de Universidades.

A LOSU: Cambios normativos. Buscando certezas

Respecto ao marco lexislativo, Mairal Usón indicou que "temos por diante unha intensa actividade de elaboración dos Estatutos da Universidade para adaptalos á LOSU, o que nos vai permitir modernizar e innovar a nosa norma básica. A Secretaria Xeral xa iniciou a coordinación do proceso de reforma estatutaria, dacordo co establecido na normativa da UNED. O plan de traballo vai ser intenso para favorecer un estudo profundo das propostas e un debate áxil, funcional e aberto, no que todos os membros desta Universidade temos o deber e o privilexio de participar". 

Outro gran desafío, citado polo reitor no seu discurso, é "a adaptación do noso persoal de PDI ás esixencias da nova lei, un proceso que deberá estar finalizado para o próximo curso. Igualmente, estamos xa estudando o impacto orzamentario que os cambios de dedicación do profesorado van xerar e con este obxecto a ninguén se lle escapa que será preciso contar co financiamento axeitado, que nos permita afrontar estes cambios. Querido ministro, neste ámbito orzamentario son varios os retos, ademais do xa referido, nos que non só é necesario senón urxente o traballo conxunto e leal co noso Ministerio cara as incertezas que xera a aplicación dalgunhas disposicións. En primeiro lugar, desde 2022, debido ao aumento salarial acordado para todo o sector público e aprobado polo Goberno, asumimos incrementos significativos de gasto que non foron compensados. Estes aumentos, de carácter consolidable, tiveron un impacto severo no equilibrio orzamentario da Universidade e a súa sustentabilidade. Son custos que son consecuencia directa de medidas lexislativas gobernamentais e xeraron un aumento no gasto estrutural da Universidade. Aínda que os sufragamos con recursos propios, ao tratarse de conceptos consolidables, practicamente esgotaron o noso remanente de tesourería, o que ameaza a atención das nosas necesidades operativas esenciais". Por iso, engadiu a primeira autoridade da UNED, "requírese un compromiso e unha solución urxente a esta grave situación orixinada, sendo estes conceptos para compensar propios do eixo de financiamento basal fixado na xa vixente LOSU, e respondendo a súa cobertura á esencia do principio de lealdade institucional que debe presidir as relacións entre a UNED e o seu Ministerio. Confío en que as actuacións iniciadas por parte do Ministerio frutifiquen nas próximas semanas".

Mairal citou a persuasión, que debe ir máis aló da UNED, alcanzando aos actores da sociedade na que se integra e á que serve a nosa Universidade. 

O reitor expuxo que, a maiores, "teremos que adaptarnos tamén ao RDL 2/2023, que obriga a dar de alta na Seguridade Social a máis de 5.000 estudantes que realizan prácticas externas curriculares ou extracurriculares, con todo o traballo de xestión e á vez económico que iso supón, ao que hai que engadir a incerteza xerada pola posible entrada en vigor do Estatuto das persoas en formación práctica no ámbito da Empresa, o denominado Estatuto do Bolseiro, que implicaría ter que compensar os gastos de desprazamento, aloxamento ou manutención nos que incorran os e as estudantes ao realizar as súas prácticas externas. Debemos ser todos conscientes de que a Universidade non poderá facer fronte a estes importantes custos sen a correspondente partida de compensación por parte do Ministerio de Universidades. Así, máis interrogantes que abonan algunhas das incertezas que debemos afrontar". 

Xunto á xeración de certezas a estas incertezas, froito de aplicar o novo marco social e normativo, considera Ricardo Mairal que "corresponde poñerse a traballar no que considero –escoitáronmo en repetidas ocasións-, unha tarefa central para o presente e futuro desta Universidade: o desenvolvemento dun marco de financiamento plurianual e sostible. Cónstame que xa hai CCAA que contan con este sistema de financiamento e preocúpame que, lonxe de aspirar a un modelo de referencia estatal, esteamos a acentuar as diferenzas entre universidades simplemente co pretexto de estar en contextos políticos, económicos e educativos diferentes. Entendo que a base común deste acordo debémola situar na aplicación do art. 56.3 da LOSU e da súa Disposición Adicional Primeira, que, en materia de autonomía financeira, sitúa á UNED no mesmo plano que o resto de universidades públicas, remarcando a súa singularidade territorial".

Cara a un marco de financiamento plurianual e sostible: evidencias, argumentos e persuasión 

O reitor da UNED estruturou o seu discurso partindo dunhas palabras do ministro Subirats pronunciadas na UIMP a finais de agosto dentro dun curso sobre modelos plurianuais de financiamento organizado por CRUE e o Ministerio de Universidades, ao que asistiu: "O ministro Subirats afirmaba que se non se reivindica un maior financiamento con 'evidencias, argumentos e persuasión', quen pide 'convértese nun máis que reclama recursos' e engadía que necesitamos aliados pois 'non podemos traballar só desde a lóxica de que temos razón. Temos que xerar unha comunidade con evidencias compartidas'. Desde a CRUE tomamos a testemuña, asumindo como reto traballar este curso para chegar a ese mínimo de financiamento público do 1% do PIB que recolle como obxectivo a LOSU 'como esixencia de todos e todas'. E, desde a UNED, eu tamén asumo ese reto, explorando as evidencias, articulando os argumentos e construíndo a narrativa da persuasión; evidencias, argumentos e persuasión, que apontoen a razón que nos asiste". 

1. Evidencias

 "As evidencias xa foron expostas, hai múltiples estudos que salientan de forma unánime o sostido déficit de financiamento das universidades españolas no contexto internacional, cunha redución do 20% desde a crise de 2008 ata o 2019 e que nos afastou da media do investimento da nosa contorna europea máis próximo, xerando en cambio por cada euro que se inviste nelas entre 4 e 5 euros. Este déficit de financiamento é o que se recolle expresamente na exposición de motivos da LOSU. Que maior evidencia que o seu plasmación nunha lei! Pois ben, esta nova regulación non pode quedar nunha mera declaración de principios, senón despregar de forma inmediata e plena os seus efectos a través do establecemento e consolidación dun marco de financiamento adecuado, tal e como a UNED, única universidade pública do ámbito estatal, vén demandando en diversas reunións coas distintas instancias e órganos superiores do Ministerio de Universidades para abordar, entre outras e como principal cuestión, o problema histórico do déficit de financiamento da UNED e o desequilibrio manifesto entre ingresos propios e alleos no seu orzamento, máxime se se compara co marco de financiamento do resto de universidades públicas autonómicas, o que nos sitúa nun escenario de incuestionable iniquidade. Estas son as evidencias que son, sen dúbida, concluíntes e manifestas. 

 2. Os Argumentos

Neste apartado, Mairal Usón manifestou que se sinalou que un dos eixos do financiamento da universidade pública establecidos na LOSU "é o que vai ligado a obxectivos. Sempre defendín que o financiamento debe ir acompañada de proxectos que a xustifiquen pois non podemos pedir financiamento sen un retorno á sociedade ou, simplemente, para replicar o xa existente. Non se trata de pedir dádivas senón de facer xustiza a un adecuado financiamento plurianual que dea sentido e credibilidade aos proxectos que a comunidade universitaria da UNED quere impulsar e liderar no seu firme compromiso de servizo público". 

Nesta nova andaina, a UNED dispón dun Plan Estratéxico que marca unha notable novidade ao lograr cuantificar todos os seus obxectivos. "Este Plan recolle o rumbo e a dirección que debe seguir a nosa Universidade nos próximos anos impulsando proxectos que nos permitan seguir avanzando na modernización e desenvolvemento da UNED como a institución de referencia na educación semipresencial e a distancia que é. Deste xeito, contribúese a cumprir co establecido no propio Artigo 56 da LOSU, inspirando e contextualizando os argumentos nos que se basea a nosa solicitude na propia Lei". O doutor Mairal expuxo "con trazos necesariamente moi grosos", algúns dos proxectos máis relevantes na construción dese argumentario:

  • Formación ao longo da vida. Na UNED, a formación ao longo da vida en xeral e, nos últimos tempos, conta co desenvolvemento dunha nova credencial formativa, as microcredenciales, que, segundo o reitor, "constitúen un dos nosos obxectivos estratéxicos máis relevantes". A UNED, neste sentido, ten unha vantaxe comparativa con respecto a outras universidades e é a rede de Centros Asociados, "que constitúe un elemento característico singular que supón, de facto, a nosa presenza en todo o país. Isto facilita o coñecemento e o contacto con empresas e outros organismos, presentes no territorio, e propicia un mellor coñecemento das necesidades formativas do mercado laboral de cada zona, favorecendo o establecemento de alianzas para levalas adiante. Este proxecto conta cun financiamento inicial con cargo aos Fondos do Plan de Recuperación, Transformación e Resiliencia, para o período 2023-26. Ademais, a universidade foi pioneira na implementación de microtítulos, con máis de tres mil estudantes o curso académico pasado e unha oferta crecente, que seguimos ampliando, de microgrados e micromásteres, como unha resposta áxil e dinámica ás respostas do mercado laboral e académico".
  • A calidade. "Evidentemente, unha das constantes da nosa Universidade é a nosa aposta inequívoca pola calidade. Na UNED estamos comprometidos coa calidade institucional, dos nosos centros, titulacións regradas e non regradas e do profesorado. Estamos a traballar para certificar o Sistema de Aseguramento Interno da Calidade da UNED (SAICU), seguindo o AUDIT Internacional, fomentando a cultura da xestión da calidade nos centros asociados e promovendo o recoñecemento da actividade docente do persoal docente e investigador, co desenvolvemento e implementación do Programa DOCENTIA-UNED. Todo iso, sen esquecer o noso compromiso en impulsar o sexenio de transferencia e as novas políticas de avaliación da investigación, avanzar cara a unha nova cultura de avaliación da actividade investigadora en toda a súa diversidade tendo en conta as especificidades do contexto español: a nosa participación nos proxectos CoAra e DOURA son dous exemplos elocuentes así como o noso compromiso coa estratexia nacional de ciencia aberta, cunha mirada internacional, allende das nosas fronteiras".
  •  A Internacionalización. Para o reitor da UNED, é ineludible seguir impulsando a internacionalización da nosa Universidade, "potenciando a consolidación dos nosos centros UNED no exterior. O mundo universitario, e máis concretamente o da educación a distancia e en liña, é hoxe máis global que nunca. Non nos sorprende, pois, que a nosa Universidade contase cunha poboación universitaria de máis de 112 nacionalidades no curso pasado". Neste contexto, declarou o relator, "unha área de traballo preferente será a consolidación da Alianza de Universidades Europeas a Distancia a través do proxecto OpenEU, que recibiu o certificado de Excelencia e está pendente de financiamento. Este proxecto propón a unión das máis destacadas universidades abertas e a distancia de Europa na creación dunha macro-universidade europea aberta, inclusiva, dixital e verde, para o fortalecemento do Espazo Europeo de Educación Superior".

  • A transformación dixital e a innovación educativa. A dixitalización e a innovación educativa constitúen un imperativo para a UNED, onde o uso das técnicas da Intelixencia Artificial está a permitir abordar -sinala o reitor- "un novo marco de escenarios de ensino e de aprendizaxe baseada nas necesidades dos nosos estudantes". Neste contexto, "a modernización e innovación da nosa metodoloxía constitúe un dos centros firmes do plan de transformación tecnolóxica no que estamos inmersos. Son moitos os proxectos que substancian este plan ambicioso e que marcan o camiño cara a esa cultura dixital que hoxe xa forma parte da realidade da nosa sociedade. Proxectos xa en curso aos que non me vou a referir pois foron expostos noutros foros, proxectos inspirados na aplicación das tecnoloxías máis disruptivas para a innovación educativa, na súa aplicación á xestión universitaria e á gobernanza". 
  • PDI e PAS. Detrás dos proxectos, están as persoas. "A pesar das restricións derivadas da falta de financiamento ás que me referín, queremos seguir xerando certezas consolidando as políticas de recursos humanos para o PDI e o persoal técnico, de xestión e de administración e servizos, a través das diferentes OEPs, o que nos está permitindo captar talento novo e renovar os nosos persoais cara o reto das novas xubilacións".
  •  Infraestruturas, sustentabilidade e transición enerxética. A nosa Universidade, dixo o seu reitor no acto de apertura de curso, "o próximo ano vai afrontar o maior proceso de renovación dos seus edificios e instalacións que se levou a cabo nos últimos anos. Todas as actuacións fanse con parámetros de innovación e de eficiencia enerxética e unha xestión que integra elementos de intelixencia artificial e internet das cousas IoT. Faise patente así o firme compromiso da UNED por contribuír á descarbonización de edificios e instalacións co fin de alcanzar os obxectivos de neutralidade climática e o noso liderado cara a unha sociedade máis sostible e tamén máis igualitaria e inclusiva".

No solemne acto o salón estaba cheo de autoridades académicas e militares, chegando a participar un centenar de docentes togados nesta cerimonia tan importante para a Universidade. 

"En suma, estes son algúns dos argumentos que constrúen esa narración que nos debe servir para traballar a persuasión, á que me vou a referir a continuación. Antes, con todo, non quero deixar pasar por alto o compromiso académico de toda a comunidade universitaria da UNED, no seu tesón e esforzo vocacional, no orgullo institucional, na perseveranza aplicada a poñer en acción estes proxectos nun labor silente e repleta de desafíos. O meu máis sincera gratitude polo voso talante universitario", declarou Mairal Usón no seu discurso.

3. A Persuasión. 

Esta, segundo o reitor, "debe levar máis aló das portas da UNED, alcanzando aos actores da sociedade na que se integra e á que serve a nosa Universidade. Como elementos crave da persuasión debemos afianzar e destacar o papel da UNED ao servizo da sociedade, a universidade máis social, facendo énfase na transferencia de coñecemento xerado a administracións, empresas e organizacións da sociedade civil, ás corporacións locais (concellos, deputacións, gobernos autonómicos, que son a esencia diferencial do noso modelo territorial de Universidade pois forman parte dos Consorcios dos nosos Centros Asociados), poñer énfases como Universidade comprometida coa xustiza social, a igualdade de oportunidades e así mesmo coa transición ecolóxica, coa inclusión e a diversidade. Unha Universidade que actúa como motor da transición dixital, experimentando e implantando boas prácticas de dixitalización. Unha Universidade que, en colaboración estreita cos axentes económicos e sociais, debe ser un factor crave para reverter o despoboamento dalgúns territorios. Estamos comprometidos a desempeñar un papel activo na revitalización destas áreas, creando oportunidades e fomentando o desenvolvemento sostible e o emprendemento. Esta é a esencia diferencial da nosa Universidade, os seus acenos de identidade, que permiten construír un discurso, unha narrativa ou, como agora dise, un relato, capaz de 'xerar unha comunidade de evidencias compartidas onde necesitamos aliados', xusto como Vostede di, un futuro e un camiño cara a ese futuro que abrace a innovación e responda os desafíos cambiantes da nosa sociedade", referíndose ao ministro de Universidades.

Conclusión

Subirats seguía atentamente as palabras que lle dirixía o reitor da UNED neste solemne acto académico, e o reitor, para concluír, destacou que iniciaba o seu discurso "falando de que é agora o momento de construír certezas #ante os interrogantes da aplicación da LOSU, e quixen compartir con uds. as evidencias, os argumentos e a narrativa que han de servir para persuadir ao conxunto da sociedade e a quen a dirixe, do papel único da UNED do século XXI á luz dun novo escenario financeiro, presidido por proxectos innovadores, cribles, que, lonxe de xerar desigualdades entre as Universidades, sexan reflexo de consensos, encontros, e no contexto dun discurso que logre persuadir da esencia diferencial da UNED e, en suma, da importancia que ten a educación, o coñecemento, a investigación pois ciencia, innovación e progreso están inextricablemente unidos". Pediu iniciar todos xuntos a nova andaina "deixando que o futuro fecunde innovadoramente o presente que se abre a el pola vía dos riscos e os retos; e disponse a atopalo xerando certezas, optimismo e ilusión. Fagamos que o futuro non sexa simplemente o que pase, senón o que, entre todos, construísemos". Acto seguido, Ricardo Mairal Usón inaugurou o curso académico 2023724 en nome da súa Maxestade o Rey e foi respondido por un sonoro e prologado aplauso.

Novos catedráticos 

Neste acto foron investidos como catedráticos 14 profesores titulares da UNED: 4 da Facultade de Dereito; 1 da ETS de Enxeñeiros Industriais; 2 da Facultade de Xeografía e Historia; 2 da Facultade de Filoloxía e 5 da Facultade de Psicoloxía.

Entre os novos catedráticos está Alejandro Figueiras, actual decano de Psicoloxía, quen pousa co reitor, Ricardo Mairal e co director de UNED Ourense, Jesús Manuel García.

Igualmente neste acto solemne foron investidos profesores titulares de universidade 9 persoas, 1 da Facultade de Dereito; 3 da Facultade de Ciencias; 1 da ETS de Enxeñeiros Industriais e 4 da Facultade de Psicoloxía.

UNED Ourense

Comunicación

Carretera de Vigo Torres do Pino  s/n Baixo 32001 Ourense - . Tel. 988371444 info@ourense.uned.es