"Cunha historia escrita a ras de terra, sen elevarnos en ningún senso ao sobrehumán ou ao mítico, poderemos facer un traballo serio, profesional, digno".

13 de febrero de 2023

José Álvarez Xunco, "desfacedor de mitos e lendas", como o cualificou Santos Juliá, foi recibido como novo Doutor Honoris Causa pola UNED cun discurso sobre os suxeitos da Historia.

OURENSE, 13 de febreiro de 2023. A UNED conta cun novo Doutor Honoris Causa recibido con solemnidade académica na festa de Santo Tomás de Aquino. O reitor, Ricardo Mairal, acompañado do ministro de Universidades, Joan Subirats; a vicepresidenta do Consello Social da UNED, Sarah Harmon; a vicerreitora de Investigación, Transferencia e Divulgación científica da UNED, Rosa María Martín Aranda, e Elena Maculán como secretaria xeral da Universidade, protagonizaron un acto académico no que a comunidade universitaria festexou e celebrou o ingreso na UNED do novo Doutor Honoris Causa en Ciencias Políticas e Socioloxía.

Na mesa, de esquerda a dereita: Rosa María Martín, Joan Subirats, Ricardo Mairal; Sarah Harmon e Elena Maculán.

A laudatio de José Álvarez Junco fíxoa o doutor Miguel Ángel Martorell Linares, quen aludiu oportunamente á relación académica e de amizade que mantiveron Álvarez Junco e Santos Juliá. O relator subliñou que Álvarez Junco transmite na súa primeira obra La ideología política del anarquismo español (1869-1910), publicado no 1976, adaptación da súa tese de doutoramento, que foi dirixida por José Antonio Maravall, “varios trazos da súa traxectoria” como a rebeldía, o afán polemista e heterodoxo. Entre outras referencias, fixo unha ao libro Mater Dolorosa. La idea de España en el siglo XIX, publicado en 2001, “unha auténtica obra mestra” en cuxas páxinas e ao contraxeito, Álvarez Junco explica “como a nación española e o nacionalismo español, do mesmo xeito que calquera nacionalismo, non afunden as súas raíces na noite dos tempos, pois son construcións culturais modernas”. Martorell presentou a un catedrático facendo fincapé en como “insistiu sempre en cuestionar todo aquilo que se daba por sabido. Ás veces, sutilmente, coma se desmontáseo cunha chave de parafusos; outras, se era preciso, a marteladas”. Precisamente Santos Juliá definía ao novo Doutor Honoris Causa da UNED como un desfacedor de “mitos e lendas”.

Miguel Ángel Martorell Linares fixo a laudatio de José Álvarez Junco, que escoitaba atentamente desde o seu asento.

E José Álvarez Junco sorprendeu ao auditorio que abarrotaba dúas salas do edificio de Humanidades da UNED cun discurso titulado Os suxeitos da historia. “Na nosa cultura, o mito máis estendido sobre a orixe do mal e da dor é o relato cristián sobre o Paraíso Terreal e a culpable desobediencia de Eva. Aos nenos contábasenos na escola, como un dato indiscutible, que non necesitaba estar avalado por ningún tipo de documentación histórica, igual que se nos contaba o máis descollante do relato bíblico: a morte de Abel a mans de Caín, o Diluvio Universal, Noé e o segundo comezo da historia humana, as pragas de Exipto, a odisea do pobo xudeu ata recuperar a Terra Prometida… O pasado víase en termos providenciales, previsto ou planeado, premiado ou castigado, por forzas sobrenaturais, en particular un Deus omnipresente e terrible que dicía non ter nome, pero que se chamaba, ninguén o ignoraba, Jehová. Desde o punto de vista moral, tratábase dunha inacabable sucesión de traxedias que encamiñaban á humanidade, encarnada no pobo de Israel, cara ao ben (ou o mal, en caso de prevalecer a influencia diabólica)”.

O novo Doutor Honoris Causa ofreceu unha lección maxistral centrada nos suxeitos da Historia. Álvarez Junco mencionou un segundo momento no que o relato “se secularizaba, pero non se desmitificaba. Superaramos a adolescencia, rebelarámonos, declararámonos antifranquistas, deixaramos de ir a misa e presumiamos de vivir unha vida libre ‘fose do sistema’. A nosa interpretación do mundo dicía ser científica. Detestabamos o sobrenatural, abxurabamos dos milagres, eses toques máxicos que alteraban en momentos cruciais o curso normal dos feitos. Pero seguiamos vendo o pasado en termos tráxicos, de loita constante _a matar, en definitiva_ entre heroes que personificaban a virtude e o sacrificio e malvados que defendían a opresión e o egoísmo, ou entre clases sociais ou grupos étnicos que competían co noso polo espazo xeográfico e a primacía no esquema de valores. O relato que dominou na miña xeración, na súa fase antifranquista, foi o marxista, con engadidos nacionalistas no caso catalán. Ambos se opoñían ao nacionalismo español en que nos educaban, que explicaba a pugna histórica sobre un esquema mítico e maniqueo. Pero ambos caeron en réplicas paralelas ao que combatían”. O relator citou unha terceira fase na súa visión da historia, a actual “que está marcada polo intento de eliminar mitos, en nome da ciencia e a madurez intelectual. A nosa pretensión actual, como historiadores, é describir o pasado, pero centrándonos en feitos concretos, parciais, non dotados dun sentido grandioso nin enmarcados nun gran relato providencial sobre o conxunto da historia humana. Co noso traballo queremos descubrir e narrar que ocorreu, por suposto, e proporcionar no posible unha explicación sobre as súas causas e consecuencias, pero sen chegar a conclusións de gran alcance, sen pretender que o ocorrido tivese un impacto decisivo no curso da historia universal. Aínda que non é fácil desprenderse dunha visión vinculada ao avance do ‘progreso’, teleologismo indiscutible ata hai pouco e moi cuestionado ultimamente. E cuxa discusión evitarei; porque non hai dúbida de que hoxe, na nosa zona do mundo -Europa-, vivimos menos violencia e opresión que fai cincocentos anos; pero tamén que a democracia sofre fortes críticas, mesmo por parte de quen non cuestionan os seus fundamentos; sabemos que somos os causantes de ameazas enerxéticas ou climáticas; e a idea de secularización crecente cambaléase #ante fenómenos como o integrismo relixioso ou mesianismos ao redor de Donald Trump ou Bolsonaro”.

Para Álvarez Junco non é difícil conectar a primeira fase da nosa visión do mundo cun enfoque máxico-infantil do pasado pois hoxe sendo adultos, “nin os personaxes nin o sentido do relato teñen xa ese carácter sobrenatural. Pero conservamos tamén, e isto é o que quero defender, aspectos míticos, sobre todo o esforzo (implícito, en xeral) por reforzar as entidades políticas existentes, no momento actual os Estados-nación. Estes Estados (España, Francia, Alemaña) son entidades terreas, modernas, secularizadas, cuxos orixes os profesionais máis serios sitúan en tempos recentes. Pero que o gran público, e os propios círculos de poder político cando deixan traslucir a súa visión da historia –por exemplo, cando inauguran un monumento que evoca un personaxe ou un episodio do pasado-, rodean dunha faramalla sobrenatural propia de eras anteriores”. O novo Doutor Honoris Causa da UNED expuxo que quen ocupa as institucións que encarnan o poder “poden conceder que as súas son entidades cunha orixe histórica, pero sitúan esta orixe nun pasado tan remoto que as converten en pouco menos que eternas e naturais, únicas posibles neste momento e lugar. En canto aos seus obxectivos, non fai falta dicir que os presentan como grandiosos, cargados de connotacións morais. Co que, en definitiva, acaban vendo a orde existente en termos sobrehumanos, ultraterrenos. E condenan como antinatural, utópica e destinada ao fracaso toda tentación de crear novos marcos territoriais, novas estruturas xerárquicas, novos centros de poder”.

Resaltou o relator que soamente na terceira fase, a de madurez, “que significa humildade, que significa non vernos como superheroes, senón como vulgares seres humanos, semellantes aos nosos congéneres pasados e presentes. A pesar do cal nosa historia é interesante, a nosa vida merece ser contada. Sigamos investigando, sigamos escribindo, sobre o noso pasado. Sigamos analizando ao ser humano, tentando comprendelo cada vez mellor. Para o que haberá que renunciar a rodearlle nunca dun aura de excepcionalidade, de heroísmo, de martirio ou de redención. Vexámolo como é, como un ser vivo, moi afastado do sobrenatural, que se afana por seguir con vida, por asegurarse un traballo digno e estable, un refuxio e unha vestimenta confortables, protección e garantías para o futuro dos seus fillos”.

Este pensador avoga por unha historia escrita a nivel de terra “sen elevarnos en ningún sentido ao sobrehumano ou ao mítico” para poder facer así “un traballo serio, profesional, digno”. José Álvarez Junco viviu unha xornada emotiva na UNED, ao recibir os atributos doutorais que lle foi entregando o reitor, Ricardo Mairal, a través dun diálogo ritual propio deste momento. Co novo Doutor Honoris Causa estaban a súa familia e amigos ademais de colegas.

Podes ler aquí íntegros a laudatio de Martorell Linares e a lección maxistral de Álvarez Junco

Tras a primeira parte da cerimonia, comezou a segunda que consistiu na recepción de 40 novos doutores das diversas facultades e escolas técnicas da nosa Universidade. En primeiro lugar, postos en pé, xuraron ou prometeron actual sempre co máximo esforzo, fe e honestidade en beneficio dos discípulos e contribuír a defender a honra da Universidade. Entre eses novos doutores estaba o embaixador de España en Albania, Álvaro Renedo Zalba, que se converteu en doutor en Seguridade Internacional polo Instituto Gutiérrez Mellado.

Os novos doutores da UNED foron investidos polo reitor na segunda parte do solemne acto académico.

O reitor, para o nomeamento de cada doutorando, tiña ao seu lado ao decano, decana director e directora oportunos, segundo o centro ao que pertencía cada novo doutor. A cada un foi impoñendo o birrete. Todo o acto estivo amenizado polo coro e orquestra da UNED, que poñen sempre un toque de beleza e elegancia realzando a solemnidade de cada acto.

O Coro da UNED pon coas súas voces e orquestra a nota de beleza e harmonía nos interludios do acto académico.

O ministro de Universidades, destacou o importante papel que desempeña a UNED desde a súa fundación, democratizando a educación a toda a sociedade española. Así subliñou que “a UNED ten un conxunto de características que a fan especialmente significativa dentro do panorama universitario español: énfase importante na educación a distancia, pioneira en temas de dixitalización, con mirada internacional e que permite e facilita o acceso á universidade a persoas de moi distinta condición". Ricardo Mairal pechou o acto co seu discurso no que declarou ser “unha honra e unha satisfacción para min, como reitor da UNED, compartir con todos vostedes esta cerimonia de investidura como Doutor Honoris Causa do profesor José Álvarez Junco, unha celebración na que conmemoramos, a través dos valores do maxisterio que o profesor ostenta con honra, o noso respecto e compromiso coa Ciencia, a súa procura a través da investigación e o seu resultado: o coñecemento que nos permita construír un coñecemento máis ilustrado, un pensamento máis crítico e un saber máis solidario”.

Saudou o reitor ao ministro de Universidades salientando que “son moitas as converxencias que compartimos. E, en especial, o é nosa esencial sintonía en canto ás políticas de non exclusión social, pois a UNED caracterízase pola inclusión educativa no ensino universitario superior e na investigación, de todas as persoas. Alí onde estean e sexa cal for a súa condición, resultando prioritarias aquelas que se atopan en contextos de maior dificultade. Por iso, procuramos a igualdade de dereitos e de oportunidades educativas e investigadoras, para todas e todos os cidadáns potencialmente opcionais respecto diso. Os nosos significativos emprendementos de implantación universitaria na España Baleirada e o noso firme compromiso coa inclusión e a igualdade de oportunidades así mesmo póñeno de manifesto”. Engadiu Mairal Usón que tan solemne acto tiña lugar en “un día de celebración da ciencia e a investigación e, vostede, señor ministro, é, por outra banda, un home de Ciencia, un dos nosos colegas máis destacados, cunha ampla traxectoria e unha destacada actividade investigadora, que conseguiu con esforzo e dedicación impulsar a creación e instauración dunhas políticas públicas tan eficaces como para facer posible a xeración de toda unha Escola de Investigadoras e Investigadores. O meu máis sincero parabén polo seu maxisterio”.

Este acto aconteceu na festividade de Santo Tomás de Aquino, “un home especialmente preocupado pola universalidade do saber, pola procura da verdade e a necesidade de transmitila así como pola internacionalización da formación. Dicía Tomás de Aquino, reflexionando sobre a importancia do estudo e do coñecemento, algo que nos chega do seu maxisterio a través dos séculos e é que: `O único medio que os humanos temos tanto para perfeccionarnos como para vivir dignamente é a educación, porque un home ten libre elección na medida en que é racional'. E logo instábanos o Aquinate a exercitarnos nas virtudes da investigación imparcial de múltiples maneiras. Como se pode ver, o chamado pola elocuencia da súa escritura Doutor Anxélico miraba ao ceo da excelencia racional e libre, cos pés na terra”. Iso, interpretado desde o noso século, tradúcese, dixo o reitor da UNED, “en atopar na Educación Superior a vía para a excelencia académica e investigadora así como o recoñecemento e o máximo prestixio para que as nosas investigacións plásmense en obras que formen parte do Canon en que se conforma o estudo, o coñecemento e a ciencia dos vindeiros. Xa os sabios renacentistas chamaban a ese `ceo´ o Parnaso das Obras de Arte. E a partir do Barroco e a Ilustración incluímos ás grandes obras da Ciencia e de todos os Saberes nesa categoría `excelsa´: de excelencia. Por iso, educámonos en Shakespeare e Calderón; en Newton, Einstein ou Stuart Mill, en Marie Curie, Lévi-Strauss, Giner dos Ríos, Simone de Bouvuoire etcétera, etcétera ou nas obras e o legado dos Doutores Honoris Causa da UNED, pois a nosa Universidade é a casa de Mariano Barbacid, Avelino Corma, Margarita Salgas, Elguero Bertolini; Gianni Vattimo, Ferrater Moura, Hans Kühn; Eduard Hovy, Federico Maior Zaragoza; Francisco Ayala, Almudena Grandes, Caballero Bonald; Rafael Canogar, Enrique Fuentes Quintana, Juan Velarde, José Luis Pinillos, Fernando Reinoso e Philip Johnson Laird; Giuseppe de Vergotini e outros grandes nomes que forman parte do noso claustro de profesores como doutores honoris causa. Hoxe, o Dr. Álvarez Junco vén honrar coa súa presenza e co seu maxisterio este Claustro excelente de profesores, mestres e investigadoras".

Expuxo Ricardo Mairal Usón que as referencias a quen ten un Doutoramento Honoris Causa da UNED "poderíanse multiplicar. Todos ben poden considerarse, como así se lle recoñecía a Aristóteles, `Mestres dos que saben´: por dedicarse, todos eles, á Historia da Transmisión do Saber e a Ciencia, desde a Universidade. Tal é, efectivamente, o significado e o sentido desta institución doutoral eximia, a investidura como Doutoramento Honoris Causa universitaria, en que facemos residir e culminar a máxima honra e distinción universitarios, e que hoxe estamos a rememorar e celebrando, entendida como compromiso de responsabilidade institucional histórica tamén cara aos nosos novos doutorandos e doutores/as que seguen pola senda exemplar do recoñecemento supino e operativo aos seus mestres". Continuou sinalando o reitor da UNED que "non hai ningún doutor, ningún sabio, por outra banda, que non sola recoñecer aos seus mestres e mestras: aqueles que souberon acender nel a chama do amor á procura e descubrimento da verdade, que é a esencia da Ciencia, e fixéronlle remover ceo e terra: e un mar de textos (claro) por conseguir que a disciplina elixida (que máis ben nos elixe) renovásese e apelásenos convocando o noso máximo esforzo vocacional, a nosa existencia de traballo e estudo. Pois todo parte desa admiración. E de conservala intacta a través dos anos. A capacidade de admirarse e estrañarse ou marabillarse cara o descoñecido".

Tivo palabras de afecto tamén o reitor para os novos doutores: "A teor do devandito quero felicitar efusivamente ás doutoras e doutores que recibiron hoxe a súa investidura na súa nova categoría académica. Parabéns! Tras finalizar con éxito a súa formación e defender publicamente as súas teses, hoxe incorpóranse ao claustro de doutores da UNED. Felicito igualmente aos seus directores de Teses. É imprescindible estender este parabén aos familiares e amigos, que, orgullosos do éxito conseguido, acompáñanos hoxe. Grazas a todas e a todos por confiar na UNED. Sentimos moi honrados de acompañarlles na consecución do doutoramento, o máis alto grao que concede a universidade, e hoxe a Universidade recoñece o seu esforzo e o valor do que conseguiron. A obtención do grao de doutor é o recoñecemento a unha intensa e exitoso labor investigador. Por este labor debemos felicitarlles, a maiores de por seren un exemplo para toda a comunidade universitaria".

Instounos tamén a continuar coas virtudes investigadoras: de a perseveranza, a capacidade de asombro e de entusiasmo indesmayable. a necesidade crítica da posta en cuestión dos dogmas, sempre caprichosos, egoístas e arbitrarios. "Ínstolles a encumbrar o Diálogo como forma de pensamento crítico que nos fai libres de todo tipo de dogma, imposición ou automatización. Úrxolles a proseguir coa creatividade contrastada e rigorosa, a disposición ao debate, a cultivar a cultura da dúbida pois, como nos lembra Caballero Bonald cando era investido Doutor Honoris Causa: 'Eu non sabería escribir nin vivir, se estivese seguro de todo'. Desconfíen daqueles que din vivir na certeza máis absoluta pois, convirán comigo, que aqueles que foron exhibindo dogmas ao longo da historia non deixaron un bo recordo".

A figura de Álvarez Junco

Por suposto, o reitor tivo unha ampla e magnífica referencia para a figura de Álvarez Junco: "O profesor Martorell glosou aquí os seus valores humanos e os seus méritos profesionais, entre os que salientan a súa ampla proxección internacional e as súas fascinantes e innovadoras exploracións plasmadas nunha fecunda obra, onde non cabe nin o adanismo, inxenuo e prepotente, nin o eruditismo, ineme e baleiro. Os seus traballos opóñense ao maniqueísmo da demonización do Outro e insisten na complexidade contra a barbarie articulando a necesidade da noción plural e democrática de cidadanía, abeirando o concepto de nación. O doutor Álvarez Junco é un investigador no máis completo senso da palabra, un investigador cuxo labor deixou un intenso sinal en campos como a historia, a ciencia política, a antropoloxía, a socioloxía e mesmo o xénero biográfico, un exemplo elocuente desa visión interdisciplinar que debe presidir a investigación de calidade".

Engadiu Mairal que "en vésperas da xubilación do profesor Álvarez Junco como docente universitario, os seus discípulos dedicáronlle unha sentida homenaxe nun libro que titularon Pobo e Nación. Homenaxe a José Álvarez Xunco, no que non só rendían tributo ao seu maxisterio, senón que daban testemuño do enorme impacto da súa obra na historia social e do pensamento político da España contemporánea. Como ven, un bo exemplo dese concepto de admiración crítica que evocaba hai uns minutos. E contén unha entrevista súa fascinante -parabén aos profesores Aguilar, Cabrera e Martorell por este magnífico traballo- onde se advirte a grandeza do 'intelectual' (como dicía José Luis López Aranguren) e a magnitude e o sentido da súa actividade científica dada a asunción da súa responsabilidade. Ata 26 historiadores de primeira liña recoñecíanlle como mestre, e abría as colaboracións do volume un texto de Santos Juliá, o noso estrañado compañeiro na UNED, que definía a traxectoria do que, desde hoxe, é membro da nosa comunidade académica cun título expresivo: 'desfacedor de mitos e lendas". E proseguiu: "Pobo e nación, dúas ideas que definen entidades non sempre coincidentes, pero que se retroalimentaron na teoría política para soster todo tipo de formulacións teóricas, de proxectos de construción estatal e de interpretación de procesos históricos. Dedicou gran parte de obra a discernir as similitudes, diferenzas e interferencias dos conceptos poboo, nación e nacionalismo na nosa historia contemporánea".

A Ricardo Mairal chameille moito a atención o segundo libro do doutor Álvarez Junco: El Emperador del Paralelo: Alejandro Lerroux y la demagogia populista. Libro que data de 1990. Non só pola renovada actualidade dos populismos españois e doutros lugares (penso en Trump ou Bolsonaro) senón tamén porque son moi sensible á análise dos fenómenos retóricos da persuasión política e social de amplas masas. Precisamente, ao escoitar o título da súa Lección Maxistral: Os Suxeitos da Historia, non se pode evitar a resonancia daquel provocativo enunciado de Luis Althusser de longo alcance: 'A Historia é un proceso sen suxeito'. Asunto determinado máis probablemente a chamar a atención sobre isto que vostede subliña: os movementos sociais como protagonistas históricos. Aínda que é verdade que no caso do seu libro sobre Lerroux o máis fascinante estriba en que vostede o trouxese ao contexto español centrándose nunha figura tan carismática e controvertida, pero enfocada desde os seus seguidores -como vostede matiza nun diálogo que mantén con Santos Juliá na Fundación Ortega no ano 2014; non tanto, polo tanto, estuda o fenómeno de Lerroux desde a perspectiva biográfica, senón desde a análise centrada na sedución política da súa retórica iconográfica; unha fascinación moi particular (eu pensaba ao lerlle en Jean Beaudrillard e as retóricas públicas de sedución electoral) que segundo vostede defende- pivotaba sobre enardecer o populismo do Nacionalismo".

Esta reflexión, destacou Mairal Usón, "adiantaba xa os seus traballos posteriores recollidos nese libro seu de título tan emotivo: Mater Dolorosa. la idea de España en el siglo XIX, a súa obra máis influente onde elabora un ensaio maxistral sobre as variedades de interpretación do concepto de nación. Un libro que saltou dos ámbitos académicos aos culturais e foi premiado e lido por moitos, recibindo o galardón do Premio nacional de ensaio e un Premio da Academia Española da Historia. E aquí un iniciaría un diálogo con vostede, Profesor, non tanto sobre a súa crítica a todo Nacionalismo, a cal prosegue noutros textos como Dioses Útiles o el Relato Nacional, senón enfocado á Teoría (Vostede chámalle 'Media', 'Teoría Media') do Positivismo de base en que se sustenta tanto historicista como cientifista. Un marco que opera aloxando os Ídolos mitológicos ou dogmáticos ou heroicos ou violentos en todos os pasados deixados atrás e superados. “Pasados Sucios”, como dirá máis adiante no seu último libro do 2022, que son asimilados por vostede a pasados auráticos, relixiosos ou tráxicos: violentos. Os cales se disolveron, segundo Vostede fai súa a “crenza” (así a denomina Vostede mesmo) no final dos Grandes Meta-relatos, para dicilo esta vez citando as fontes, co autor desta famosa expresión: o Postmoderno Jean François Lyotard".

Segundo o reitor da UNED, "tendo en conta, con todo, que desde esa aplicación que vostede fai do Positivismo ás Idades antropolóxicas (ou ata sociolóxicas: propias da súa xeración) con cuxo esquema se vertebra a súa Lección Maxistral de hoxe: pasado franquista de teses heroicas identitarias fortes; mocidade anarquista e marxista antitética de rebelión mesmo antisistema; e síntese de serena madurez do presente adulto que revisa o pasado 'sen ira' e introduce a complexidade para negar todo maniqueísmo dicotómico, en base a comprender e dar lugar á paz e a reconciliación… o problema que non se debuxa é o Futuro. Pois cabe, desde esta dialéctica ao parecer consumada entón nos nosos días algo máis que dedicarse á análise de problemas concretos e parciais protagonizados polos homes e mulleres “grises” (di Vostede) que xa non desexan mitológicas grandezas nin epopeas e dedícanse a tentar sobrevivir nunha vida digna? "

"Non me sorprende que o seu último libro –espléndido por outra banda— ao que xa mencionei, céntrese de novo nos pasados; é do 2022, como nos lembraba o Profesor Martorell, e interróganos xa desde o seu título: Que facer cun pasado sucio? o cal [e volvo debater convidado por vostede, Profesor] non se aplica só ao caso de España senón, segundo vostede insignia, ao de todos os outros Estados; Inglaterra, Francia, Italia, Sudáfrica, Guatemala, Chile Turquía, Alemaña, Portugal… en todos os cales o pasado inclúe ditaduras, xenocidios, exterminios… e reinterpretacións ou ata denegacións da violencia segundo cales sexan fórzalas vencedoras" e isto, aplicado a España, manifestou o reitor, "deixa o saldo da loa á Transición e á Constitución de 1978, pactada por todos os Partidos Políticos. Mentres deixa aínda aberto o problema das vítimas. De modo tal, que queda pendente con toda claridade, que vostede e os seus seguidores emprendan, querido Profesor Álvarez Junco, ao meu humilde parecer, un libro sobre o Futuro que nos poida entusiasmar coa Educación Investigadora para as culturas complexas e pluralistas, interdisciplinares e internacionais dunha Democracia tolerante Europeísta e Occidental á vez, no medio da Globalización que ha de ser Ecolóxica. Unha educación para a paz. Pois unha historia sen futuro (sexa este utópico, soteriológico ou escatológico, ou non o sexa, senón que sexa o futuro selectivo duns pasados posibles si asumibles) teríase que deter. E a Historia e a Ciencia non se deteñen, pois avanzan indesmayablemente. A historia ha de ter horizonte. É unha visión esperanzadora a que nos ofrece o doutor Álvarez Xunco nestas frases (da entrevista). Se ao longo da historia contemporánea de Europa o nacionalismo particularista creou nacións e levantou estados, tamén enfrontou nacións e destruíu estados. Non hai que retroceder nin sequera unhas horas para apreciar a persistencia deste mal no noso continente. A construción da Unión Europea, que camiña xa cara a un século de afáns e de realizacións, abre un novo horizonte no que os pobos europeos poden recoñecerse como membros dunha comunidade plural, cosmopolita, pero consolidada pola visión dun futuro conxunto baseado nos vínculos compartidos e no exercicio universal da democracia e da igualdade. O día en que a Europa das patrias ceda o seu lugar á Europa dos cidadáns, os estudos históricos do profesor Álvarez Junco sobre España e Europa non nos moverán a incertezas sobre o presente e posibles distopías futuras. Serán, simplemente, historia".

Ricardo Mairal finalizou a súa intervención evocando "o aforismo machadiano do 'Hoxe é sempre aínda, toda a vida é agora”, onde expresa con gran sutileza que pasado, presente e futuro non poden definirse por separado, porque se funden irremisiblemente. O ser humano só é capaz de percibir o hoxe, e só no hoxe pode actuar'. Machado transmítenos un imperativo de carácter moral cara a nós mesmos: cumpre as promesas que che fas a ti mesmo agora, porque só existe o agora. Claro que nese 'hoxe é sempre aínda' machadiano está tamén, como nos lembraba Emilio Lledó, a posibilidade de actuar no futuro. Leo só un brevísimo fragmento do profesor Lledó: 'O noso mundo é real porque é posible, porque aínda cabe esperar, (…) e ese horizonte do aínda está sempre aberto. Aínda é posible o pensamento e o facer humano'. Co alento destas palabras do noso querido Emilio Lledó, déixolles aberto este horizonte que ha de ser o noso camiño na UNED, no próximo medio século, o que se constrúe día a día, na práctica docente minuciosa, na investigación esixente, na nosa profunda convicción do extraordinario alcance da Ciencia, a arte, as Tecnoloxías, o Coñecemento e o Pensamento Crítico. Cumpramos como Universidade as nosas promesas agora, cada día. Coa convicción e a determinación de facer unha UNED mellor, rigorosa e solidaria. Cada día. Agora e divisando sempre o futuro mellor".

Podes ler aquí o discurso íntegro de Ricardo Mairal Usón

No público había autoridades civís da Comunidade de Madrid, militares e académicas, pois acudiron, entre outros, algúns veteranos reitores que tivo a UNED e que sempre son recibidos con todo agarimo e afecto polo actual equipo de goberno da universidade pública máis grande de España e co campus máis extenso de Europa. A presenza institucional ourensá neste acto estivo marcada coa asistencia do director de UNED Ourense, Jesús Manuel García Díaz, que acudiu xunto a outro grupo de directores e puido felicitar a Álvarez Xunco tras asinar no Libro de Honra da Universidade.

O reitor, Ricardo Mairal Usón; o novo doutor honoris causa, José Álvarez Junco e o director de UNED Ourense, Jesús Manuel García Díaz, tras o solemne acto académico.

UNED Ourense