A Literatura Infantil e Xuvenil como mundo xerminador dun novo tipo de sociedade

29 de julio de 2022

A UNED celebrou unha Xornada internacional de Literatura, infancia e sostibilidade co gallo do seu 50 aniversario.

OURENSE, 29 de xullo de 2022. Nestes meses previos á posta en marcha do Grao en Educación Infantil na UNED, a nosa universidade celebrou diversas actividades neste sentido e entre elas destaca a que con motivo do Día Mundial do Medio Ambiente e como tributo ao 50 Aniversario da UNED, organizou Brígida M. Pastor Pastor, Investigadora Distinguida Beatriz Galindo Senior. Foi unha xornada sobre Literatura Infantil e Xuvenil (LIJ) que deriva das súas investigacións neste campo. Presentaron a xornada a Vicerreitora de Investigación, Transferencia do Coñecemento e Divulgación Científica da UNED, Rosa María Martín Aranda e o Decano de Filoloxía, Rubén Chacón Beltrán. A Vicerreitora expresou o interese da universidade en potenciar estas investigacións e a relevancia desta actividade “para exteriorizar, visibilizar e impulsar o que se traballa nestes temas dentro da UNED.” De igual modo salientou a relevante achega e o traballo desenvolvido pola Cátedra UNESCO de Educación Ambiental e Desenvolvemento que leva máis de 29 anos sendo unha das primeiras cátedras UNESCO que se formaron en Europa.

A continuación, o decano de Filoloxía, destacou a relevancia da temática protagonista da Xornada, debido a que unir “a LIJ e a sustentabilidade é falar de futuro, o futuro no que debemos investir como institución pública, como entidade interesada na cultura, na literatura e nas novas xeracións.”.

Tras o acto de presentación, comezou a xornada que congregou a recoñecidos estudosos de diferentes universidades de ámbito internacional, que abordaron con iluminadoras achegas o tema Literatura, Infancia e Sustentabilidade, tres conceptos que definiron e deron título a esta xornada científica: David Johnston, de Queens University Belfast, presentou a relevancia da tradución do futuro, como forma de escritura moi específica, que pode agudizar a nosa conciencia dos parámetros da crise que nos enfronta; Denis Vigneron, da Université de Lille, a través do álbum ilustrado do ensaísta Gilles Clément, propuxo unha reflexión universal sobre o devir do planeta -un documento idóneo para sensibilizar aos mozos aos retos éticos do desenvolvemento sostible-; Pascuala Morote da Universidade de Valencia, abordou a necesidade do diálogo e medioambiente familiar e cultural, e Brígida M. Pastor da UNED, a través dunha serie de narrativas infantís españolas e latinoamericanas explorou a dimensión do ecogénero e o seu impacto nos máis pequenos. Todas estas achegas deixaron moito sobre o que reflexionar para camiñar cara a un mundo máis sostible; non seguiron camiños unidireccionales, pola contra, se entretejieron entre si e ampliaron unha trama interdisciplinar para futuros encontros, todo desde unha perspectiva ampla, e aberta ao diálogo con outras literaturas e coas propias literaturas e culturas hispánicas.

De esquerda a dereita: Denis Vigneron, David Johnson, Brígida Pastor; Pascuala Morote e Rosa María Martín

LIJ e ODS

Con esta xornada pretendeuse crear un foro e espazo de discusión sobre a dialéctica da LIJ e os Obxectivos do Desenvolvemento Sostible (ODS). A educación é unha das mellores vías para a consecución de cambios nas nosas actitudes e hábitos, e a infancia é o mellor rango de idade para crear conciencia. O obxectivo central foi debater o status da Lliteratura LIJ no século XXI dentro do sistema literario, e expoñer os debates xerados ao redor desta literatura. Os diferentes enfoques e perspectivas expostos durante a xornada foron resultado do interese en reflexionar sobre esta gran literatura que se edifica como os sólidos alicerces da infancia na creación dunha concienciación do medio ambiente para construír un mundo sostible. Así mesmo este encontro é o resultado dunha decidida vontade de achegar e intercambiar coñecemento, reflexións e experiencias que apontoen os cimentos desta literatura xeradora dunha continuada e inquebrantable sustentabilidade. A LIJ atravesa na actualidade un gran momento, ocupando un espazo propio e protagonista como xénero literario.

Os organismos oficiais tomaron conciencia da gran importancia que esta literatura ten na formación da personalidade, como transmisora de valores e fomentadora da creatividade. Na UNED, deuse, unha vez máis, un paso importante cara ao futuro. O compromiso continuado co desenvolvemento dos obxectivos do desenvolvemento sostible propostos pola ONU desde a literatura infantil e xuvenil destinada ás futuras xeracións: a infancia e o seu compromiso co desenvolvemento sostible -un reto ineludible e fundamental no século XXI-.

O Desenvolvemento Sostible pretende garantir que todos os seres humanos poidan desenvolver o seu propio potencial con dignidade e igualdade nun ambiente san. Para iso, no 2015 a ONU aprobou a Axenda 2030 sobre o Desenvolvemento Sostible, que conta con 17 Obxectivos, que inclúen, entre outros, unha educación de calidade, a igualdade de xénero, o coidado do medioambiente, a redución das desigualdades, ou a consecución de sociedades pacíficas e solidarias. Ata o 2030, preténdese que os mozos adquiran os coñecementos teóricos e prácticos necesarios para promover o desenvolvemento sostible, entre outras cousas mediante a educación e estilos de vida sostibles, os dereitos humanos, a igualdade de xénero, a promoción dunha cultura de paz e non violencia, a cidadanía mundial e a valoración da diversidade cultural e a contribución da cultura ao desenvolvemento sostible.

Os alicerces do desenvolvemento sostible están definidos pola dignidade humana e os dereitos humanos son o eixo das fontes fundamentais da democracia. É necesario educar ás novas xeracións, demostrando o valor dos principios éticos, de actuar con corrección. É ese sentido, a educación literaria é unha ferramenta fundamental para promover os ODS desde a infancia dado que poden transmitir de forma sinxela e divertida valores aos máis pequenos. Escribir para nenos e novos é tan serio como escribir para adultos, porque a LIJ é, sobre todo, literatura, unha literatura con maioría de idade (Cerrillo), por paradoxal que puidese parecer, cuxa achega á infancia e á adolescencia é esencial, non só porque é o primeiro contacto da infancia coa creación literaria, senón tamén porque é un recurso exemplar para comprender mellor o mundo, así como para o desenvolvemento da personalidade e a formación do xuízo crítico. Adopto as palabras do gran estudoso de LIJ, Pedro Cerrillo, extraídas do seu relatorio maxistral O poder da Literatura: “A literatura non pode cambiar o mundo, pero si ás persoas, e estas, coas súas accións, poden axudar a facer un mundo mellor, máis solidario, libre e xusto".

Estas reflexións remítennos á misión da LIJ no contexto desta Xornada, así como ao impacto desta literatura na infancia e o seu protagonismo ao servizo dunha educación integral dos máis pequenos para unha maior concienciación do significado de Desenvolvemento Sostible, O acto foi clausurado polo decano da Facultade de Educación da UNED, Arturo Galán González, quen expresou a relevancia da LIJ e como “a educación literaria é unha das ferramentas para promover os ODS desde as idades temperás, dado que pode facilitar a transmisión de valores dunha maneira sinxela, reflexiva e motivadora”. Estas iluminadoras reflexións se entretejieron coas palabras de clausura da organizadora da Xornada, Brígida Pastor, quen engadiu que a Literatura Infantil e Xuvenil pode definirse como ese mundo germinador dun novo tipo de sociedade, un camiño para que outros comprendan o importante que é o cumprimento dos obxectivos de desenvolvemento sostible, un imperativo cando se trata de coidar e sanear o noso medio ambiente en todas as súas vertentes: humano, natural, animal social, cultural, político…., sendo leste o verdadeiro desenvolvemento sostible ao que debemos aspirar.